Rtęć a mózg – cichy wróg układu nerwowego
Rtęć to jeden z najbardziej toksycznych pierwiastków, z jakimi może zetknąć się organizm ludzki i zwierzęcy. Choć kiedyś używana była w medycynie, dziś wiemy, że jej działanie – szczególnie w formie metylortęci – może mieć poważne i długotrwałe skutki, zwłaszcza dla mózgu i układu nerwowego.
Jak rtęć wpływa na mózg?
Najbardziej niebezpieczna dla układu nerwowego jest metylortęć – organiczna forma rtęci, która powstaje w środowisku wodnym w wyniku przekształceń chemicznych. Jest rozpuszczalna w tłuszczach, dzięki czemu łatwo przenika przez barierę krew–mózg oraz barierę łożyskową, docierając do tkanki nerwowej, w tym do rozwijającego się mózgu płodu.
Po przedostaniu się do ośrodkowego układu nerwowego metylortęć może:
- zakłócać przewodzenie impulsów nerwowych,
- niszczyć komórki nerwowe (neurony),
- powodować stany zapalne w mózgu i rdzeniu kręgowym,
- zaburzać procesy rozwoju mózgu u płodów i dzieci.
Objawy neurotoksyczności rtęci
Skutki działania rtęci na mózg zależą od dawki, czasu narażenia i wieku osoby. Najbardziej wrażliwe są płody i dzieci, których mózgi intensywnie się rozwijają.
U dorosłych długotrwała ekspozycja może prowadzić do:
- zaburzeń pamięci i koncentracji,
- zmian nastroju i depresji,
- drżenia rąk i problemów z koordynacją,
- bezsenności, rozdrażnienia, niepokoju,
- bólów głowy i osłabienia czucia w kończynach.
U dzieci skutki są jeszcze poważniejsze:
- opóźnienie rozwoju mowy i ruchowego,
- trudności w nauce,
- zaburzenia uwagi i zachowania,
- trwałe uszkodzenia mózgu przy wysokiej ekspozycji.
Rtęć a rozwijający się mózg
Szczególne zagrożenie stanowi spożycie metylortęci przez kobiety w ciąży. Rtęć przenika przez łożysko i gromadzi się w mózgu płodu, co może prowadzić do zaburzeń neurologicznych już w okresie prenatalnym. Dzieci narażone w ten sposób mogą urodzić się z trwałymi upośledzeniami intelektualnymi i sensorycznymi.
Skąd bierzemy rtęć?
Najczęstszym źródłem metylortęci w diecie są ryby drapieżne (np. tuńczyk, szczupak, sandacz), które kumulują toksynę w swoich mięśniach. Rtęć może również przedostawać się do organizmu przez wdychanie par rtęci metalicznej (np. przy nieostrożnym obchodzeniu się z termometrami) oraz przez kontakt z niektórymi kosmetykami lub lekami zawierającymi jej pochodne (choć obecnie są już zakazane w wielu krajach).
Przypadek choroby Minamata
Historia katastrofy w japońskim mieście Minamata to tragiczny przykład działania metylortęci na mózg. W latach 50. XX wieku setki osób zostało zatrutych rtęcią zawartą w rybach z zanieczyszczonej zatoki. Wystąpiły u nich m.in. porażenia, halucynacje, deformacje u noworodków i śmierć. To wydarzenie zapoczątkowało globalną refleksję nad bezpieczeństwem chemicznym.
Jak się chronić?
- Ogranicz spożycie dużych ryb drapieżnych (szczególnie w ciąży i u dzieci).
- Unikaj produktów niewiadomego pochodzenia zawierających rtęć (np. nielegalne kosmetyki wybielające).
- Zgłaszaj przypadki stłuczenia termometrów lub świetlówek – mogą uwolnić rtęć.
- Wspieraj inicjatywy monitorowania zanieczyszczeń w środowisku.
Podsumowanie
Rtęć, choć niewidoczna gołym okiem, może wywoływać poważne uszkodzenia mózgu – szczególnie u dzieci i płodów. Właśnie dlatego tak ważne są badania ekotoksykologiczne, monitoring poziomu rtęci w przyrodzie i świadome decyzje konsumenckie. Zdrowie układu nerwowego zaczyna się od czystego środowiska.