Dziś dobrze wiemy, że rtęć to jeden z najbardziej toksycznych pierwiastków, który może powodować trwałe uszkodzenia układu nerwowego, zaburzenia metaboliczne, a nawet śmierć. Ale jeszcze 150 lat temu była… powszechnie przepisywana przez lekarzy jako cudowny lek na niemal wszystko. Co ciekawe – zażywał ją nawet sam Abraham Lincoln.
„Niebieskie pigułki” i rtęć na kiłę
W XIX wieku jedną z najczęściej stosowanych form rtęci był kalomel (chlorek rtęci(I)) – składnik tzw. „blue mass” (niebieskich pigułek). Preparat ten przepisywano na depresję, zaparcia, bóle głowy, kiłę i ogólne „oczyszczanie organizmu”.
Badania historyczne sugerują, że Abraham Lincoln regularnie przyjmował te tabletki, co mogło wpływać na jego nastrój i zachowanie. W większych dawkach rtęć powodowała drżenie rąk, pobudzenie i wybuchy gniewu – objawy odnotowywane u prezydenta.
Rtęć w kosmetykach i mydłach
W pierwszej połowie XX wieku rtęć stosowano także w produktach kosmetycznych – np. w kremach rozjaśniających skórę i mydłach antybakteryjnych. Ich skuteczność wynikała z działania antyseptycznego, ale jednocześnie… zatruwały użytkowników.
Kiedy rtęć zaczęto wycofywać?
- W latach 50. i 60. XX w. zaczęto zauważać dramatyczne skutki uboczne stosowania rtęci.
- Kluczowym momentem była katastrofa w Minamacie – zatrucie rtęcią setek mieszkańców i zwierząt morskich w Japonii.
- Od tamtej pory rtęć systematycznie znika z farmaceutyków, kosmetyków i termometrów.
Dziś: precyzyjna kontrola, ale też… zagrożenie z przeszłości
Co ciekawe, stare kremy i leki z zawartością rtęci wciąż są znajdowane w domowych apteczkach lub na pchlich targach. Ich użycie jest niebezpieczne i niezgodne z prawem w wielu krajach.
W badaniach toksykologicznych naukowcy czasem wykorzystują dawne receptury jako punkt odniesienia – żeby lepiej zrozumieć działanie metylortęci na organizm ludzki.
Podsumowanie
Choć dziś rtęć kojarzy się głównie z zanieczyszczeniem środowiska i zagrożeniem dla ptaków wodnych, jej historia to fascynująca opowieść o tym, jak zmienia się nasza wiedza o chemii i zdrowiu.
Źródła:
- Hirschhorn N. et al. (2001), Abraham Lincoln’s blue pills and mercury poisoning.
- WHO (World Health Organization), 2023 – Mercury in skin-lightening products.
- Seńczuk W., Toksykologia współczesna, PZWL.