Co w ptakach widzą ekotoksykolodzy?

Ptaki wodne jako wskaźniki zanieczyszczenia

Poznaj wpływ rtęci na środowisko i życie ptaków wodnych

Dowiedz się więcej
Zaczynajmy

Wprowadzenie

Rtęć (Hg) towarzyszyła ludziom od dawna w produktach codziennego użytku, a nawet w medycynie. Z biegiem czasu zaczęto jednak zauważać jej szkodliwy wpływ na zdrowie i środowisko. Dzisiaj wiadomo już, że nie jest ona lekarstwem, a wręcz przeciwnie – bardzo toksycznym pierwiastkiem, który może powodować tragiczne w skutkach zatrucia. W środowisku rtęć występuje w formie organicznej, nieorganicznej i elementarnej (metalicznej).
W osadach zbiorników wodnych forma nieorganiczna ulega przekształceniu do organicznej – głównie metylortęci, która wydajnie absorbowana jest przez układ pokarmowy i ulega bioakumulacji w organizmach zwierząt. Podlega też biomagnifikacji, czyli występuje w wyższych stężeniach u organizmów z wyższych poziomów troficznych. Jedną z grup organizmów, która jest silnie narażona na rtęć, są ptaki wodne.

Dowiedz się więcej

Sprawdź swoją wiedzę!

QUIZ: Co wiesz o rtęci i ptakach wodnych?

1 / 7

Która forma rtęci jest najgroźniejsza dla ptaków?

2 / 7

Czym jest biomagnifikacja?

3 / 7

Jakie ptaki są najbardziej narażone na rtęć?

4 / 7

Jaki narząd ptaka jest najbardziej wrażliwy na rtęć?

5 / 7

W jaki sposób najczęściej bada się poziom rtęci u ptaków?

6 / 7

Czym była Konwencja z Minamaty?

7 / 7

Jak ptaki dokonują detoksykacji rtęci z organizmu?

Twój wynik to

Średni wynik to 0%

0%

Najnowsze wpisy

  • Nowe badania pokazują: zagrożenie rtęcią wciąż aktualne – także w Europie

    katpel

    Choć mogłoby się wydawać, że problem rtęci został opanowany dzięki międzynarodowym regulacjom, takim jak Konwencja z Minamaty, najnowsze badania wskazują, że wciąż mamy powody do niepokoju.

    Rtęć w europejskich jeziorach: nowe dane z 2024 roku

    Zespół naukowców z Uniwersytetu Sztokholmskiego oraz Europejskiej Agencji Środowiska opublikował w marcu 2024 r. raport na temat stężenia metylortęci w osadach dennych wybranych jezior w Szwecji, Polsce i Niemczech. Wyniki? W ponad 40% badanych próbek poziom metylortęci przekraczał normy bezpieczne dla organizmów wodnych, w tym ryb i ptaków wodnych.

    W Polsce szczególnie narażone są jeziora mazurskie i zbiorniki zaporowe, takie jak Solina czy Włocławek.

    Rtęć w rybach – zagrożenie dla zdrowia ludzi i ptaków

    Badania pokazują, że w niektórych rybach drapieżnych (szczupak, sandacz) zawartość metylortęci przekracza 0,5 mg/kg, czyli wartość, po której zaleca się ograniczenie ich spożycia przez kobiety w ciąży. Taka zawartość oznacza też realne zagrożenie dla ptaków żywiących się tymi rybami – np. czapli, mew czy nurogęsi.

    Czy zmiany klimatu pogłębiają problem?

    Co ciekawe, badacze zauważyli związek między wzrostem temperatury wód a przyspieszonym procesem metylacji rtęci. Wyższa temperatura sprzyja działalności bakterii beztlenowych, które przekształcają nieorganiczną rtęć w bardziej toksyczną metylortęć – łatwiej przyswajalną przez organizmy.

    Co to oznacza?

    • Potrzebne są regularne pomiary poziomu rtęci nie tylko w wodzie, ale również w organizmach żywych.
    • Rtęć nadal krąży w środowisku – także tam, gdzie nie ma widocznych źródeł zanieczyszczeń.
    • Ptaki wodne pozostają cennym wskaźnikiem stopnia skażenia – ich obserwacja to szansa na szybką reakcję.

    Co dalej?

    Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak rtęć krąży w środowisku i jak wpływa na ptaki wodne – sprawdź nasz quiz edukacyjny lub odwiedź sekcję „O rtęci”.

    Źródła:

    • Svensson et al., 2024. Temperature-driven methylation increases risk for top predators, Environmental Science & Technology.
    • European Environmental Agency, 2024. Methylmercury in freshwater ecosystems.

  • Ciekawostka z historii medycyny: kiedy rtęć była… lekarstwem?

    katpel

    Dziś dobrze wiemy, że rtęć to jeden z najbardziej toksycznych pierwiastków, który może powodować trwałe uszkodzenia układu nerwowego, zaburzenia metaboliczne, a nawet śmierć. Ale jeszcze 150 lat temu była… powszechnie przepisywana przez lekarzy jako cudowny lek na niemal wszystko. Co ciekawe – zażywał ją nawet sam Abraham Lincoln.

    „Niebieskie pigułki” i rtęć na kiłę

    W XIX wieku jedną z najczęściej stosowanych form rtęci był kalomel (chlorek rtęci(I)) – składnik tzw. „blue mass” (niebieskich pigułek). Preparat ten przepisywano na depresję, zaparcia, bóle głowy, kiłę i ogólne „oczyszczanie organizmu”.

    Badania historyczne sugerują, że Abraham Lincoln regularnie przyjmował te tabletki, co mogło wpływać na jego nastrój i zachowanie. W większych dawkach rtęć powodowała drżenie rąk, pobudzenie i wybuchy gniewu – objawy odnotowywane u prezydenta.

    Rtęć w kosmetykach i mydłach

    W pierwszej połowie XX wieku rtęć stosowano także w produktach kosmetycznych – np. w kremach rozjaśniających skórę i mydłach antybakteryjnych. Ich skuteczność wynikała z działania antyseptycznego, ale jednocześnie… zatruwały użytkowników.

    Kiedy rtęć zaczęto wycofywać?

    • W latach 50. i 60. XX w. zaczęto zauważać dramatyczne skutki uboczne stosowania rtęci.
    • Kluczowym momentem była katastrofa w Minamacie – zatrucie rtęcią setek mieszkańców i zwierząt morskich w Japonii.
    • Od tamtej pory rtęć systematycznie znika z farmaceutyków, kosmetyków i termometrów.

    Dziś: precyzyjna kontrola, ale też… zagrożenie z przeszłości

    Co ciekawe, stare kremy i leki z zawartością rtęci wciąż są znajdowane w domowych apteczkach lub na pchlich targach. Ich użycie jest niebezpieczne i niezgodne z prawem w wielu krajach.

    W badaniach toksykologicznych naukowcy czasem wykorzystują dawne receptury jako punkt odniesienia – żeby lepiej zrozumieć działanie metylortęci na organizm ludzki.

    Podsumowanie

    Choć dziś rtęć kojarzy się głównie z zanieczyszczeniem środowiska i zagrożeniem dla ptaków wodnych, jej historia to fascynująca opowieść o tym, jak zmienia się nasza wiedza o chemii i zdrowiu.

    Źródła:

    • Hirschhorn N. et al. (2001), Abraham Lincoln’s blue pills and mercury poisoning.
    • WHO (World Health Organization), 2023 – Mercury in skin-lightening products.
    • Seńczuk W., Toksykologia współczesna, PZWL.